Od 1 października 2025 r. na sklepowych półkach będą się stopniowo pojawiać napoje w opakowaniach objętych kaucją. Istotnym jest fakt, że przez pierwsze kilka-kilkanaście miesięcy będziemy mogli spotkać na sklepowych półkach te same produkty w dwóch różnych szatach graficznych. Wynika to z możliwości danej producentom na wyprzedaż zapasów wyprodukowanych przed przystąpieniem do systemu kaucyjnego. 

Producent, który nie przystąpi do systemu kaucyjnego i nie oznaczy swoich opakowań logo systemu będzie zobowiązany do uiszczenia potrójnej stawki opłaty produktowej określonej dla danego rodzaju opakowania na napoje. 

Co to jest kaucja?

Kaucja to określona kwota pieniężna, jaką konsument będzie płacił przy zakupie wybranych napojów, zwracana w momencie, w którym odda opróżnione opakowanie w sklepach i punktach zbiórki opakowań.

Co to są systemy kaucyjne?

Systemy kaucyjne zbierające opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe istnieją w wielu krajach na świecie. Każdy, kto odwiedzał kraje na południu czy zachodzie Europy, spotkał się ze zwrotnością butelek z tworzyw sztucznych lub ze szkła. Polska będzie prawdopodobnie jedynym krajem na świecie, gdzie na terenie całego państwa funkcjonować będzie kilku operatorów systemu kaucyjnego. Z punktu widzenia konsumenta nie należy się tym martwić, bowiem przepisy zakładają obowiązek współpracy pomiędzy tymi podmiotami i przyjmowanie wszystkich opakowań objętych systemem od konsumentów. Niemniej jednak na początku tego procesu mogą występować zakłócenia, spowodowane chociażby niepełnością baz danych dotyczących opakowań podlegających kaucji. 

Jakie opakowania będą polegać kaucji i ile ona wyniesie?

• Opakowania na napoje z tworzyw sztucznych wraz z zakrętkami o pojemności do 3l – 50 gr/szt.
• Opakowania na napoje z metali o pojemności do 1 l – 50 gr/ szt.
• Opakowania na napoje ze szkła WIELOKROTNEGO UŻYTKU o pojemności do 1,5 l – 1 zł/szt.

Przez okres od 1.10.2025 r. do 31.12.2026 r. butelki szklane będą funkcjonować w dotychczasowym i nowym systemie kaucyjnym równolegle.

Kaucją nie będą objęte opakowania na napoje zawierające mleko. Dotyczy to produktów oczywistych tj. mleko, kefir, jogurt pitny, ale także kawy z mlekiem sprzedawanej w puszkach.

Kaucja będzie naliczana w każdym miejscu sprzedaży napoju objętego systemem.

Jak rozpoznać, czy opakowanie podlega kaucji?

O tym, czy dany napój jest sprzedawany w opakowaniu podlegającym kaucji, decydować będą producenci i importerzy tych produktów. Z punktu widzenia konsumenta istotne jest, że napój nie posiadający oznaczenia nie jest w systemie kaucyjnym i nie może być sprzedany z doliczoną kaucją, nawet jeśli materiał tego opakowania spełnia wyżej wymienione kryteria. Powyższe nie dotyczy obecnie obowiązujących dobrowolnych systemów kaucyjnych na opakowania szklane, spośród których najpopularniejsze to butelki po piwie i oranżadach. Te systemy będą mogły na dotychczasowych zasadach pobierać kaucje do końca 2025 r., a zwracać do końca 2026 roku. 

Tak wyglądać będą grafiki obowiązkowo umieszczane na opakowaniach kaucyjnych:

Jak będzie wyglądało zwracanie opróżnionych opakowań?

Oprócz wyżej wskazanego oznakowania, każde opakowanie podlegające kaucji będzie miało zakodowaną taką informację w kodzie kreskowym lub QR. Informacja z kodów kreskowych i QR będzie widoczna wyłącznie dla czytników w maszynach zbierających i sklepowych skanerach w przypadku zbiórki ręcznej.

System bezparagonowy

Konsument nie będzie musiał jak dotychczas posiadać paragonu udowadniającego zakup danego opakowania w konkretnym sklepie. Dla przykładu, kupując napój na stacji benzynowej w Warszawie, opakowanie będzie mógł zwrócić w dyskoncie w Poznaniu.

Kto będzie przyjmował opakowania?

Główną siecią zbiórki pustych opakowań będą sklepy mające w swojej ofercie napoje w określonym rodzaju opakowania, których powierzchnia sprzedaży jest większa niż 200 m2. W praktyce będzie to większość dyskontów, super- i hipermarketów szacowana na około 20 tys. punktów w kraju. Sklepy te będą stopniowo wyposażane w maszyny zbierające opakowania. Na początku mogą robić to w punktach obsługi klienta w sposób manualny.

Dodatkowo operatorzy systemów kaucyjnych do zbiórki zaangażują także mniejsze sklepy, które mają obowiązek naliczać kaucje, ale w zakresie zwrotu opakowań z plastiku i metalu mają dobrowolność wyboru. W przypadku opakowań ze szkła wielokrotnego użytku, każdy, kto sprzedaje tego typu napój, zobowiązany będzie przyjąć puste opakowanie. 

Przepisy dopuszczają także organizację zbierania opakowań i zwracania kaucji w PSZOK-ach. To, czy będzie tak się działo, będzie zależało od zarządzających tymi obiektami.

Niewykluczone są także uliczne ogólnodostępne automaty, które wydawać będą dokument upoważniający do odbioru kaucji w najbliższym sklepie lub punkcie usługowym, albo zwracać kaucje w inny elektroniczny sposób. 

W jakie formie zwrot kaucji?

Przepisy zakładają, że konsument ma prawo do zwrotu pieniędzy i nie musi przeznaczać wartości kaucji na zakupy w sklepie, w którym dokonał zwrotu opakowań. Niemniej jednak sieci handlowe w celu pozyskania klientów będą przygotowywać szereg zachęt punktowych, rabatowych itp., aby konsument z uprawnieniem do zwrotu kaucji wydanym przez maszynę dokonał zakupów. Część operatorów systemów kaucyjnych deklaruje elektroniczne formy zwrotu kaucji w automatach. Pewnym jest, że nikt nie planuje montażu automatów wypłacających bezpośrednio gotówkę, ponieważ logistyka uzupełniania  gotówki w automatach byłaby zbyt droga. 

Podsumowanie

Od października 2025 r. warto uważnie patrzeć na paragony i oznakowania opakowań. W przypadku nabycia opakowania z kaucją nie należy go zgniatać. Zarówno puszkę jak i butelkę z zakrętką należy zwrócić niezgniecione i nieuszkodzone w sposób umożliwiający odczyt kodu kreskowego lub QR i znaku kaucji. Opakowania z tworzyw sztucznych i metalu, nieposiadające oznaczenia kaucyjnego, należy jak dotychczas zgniatać i wrzucać do żółtych worków lub pojemników, a w przypadku szkła – do zielonych.

Projekt EdukaUcja realizowany przez Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Zielonki przy wsparciu finansowym Gminy Skawina.

Opracowanie na podstawie ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz wydanych do niej rozporządzeń.

dr inż. Jacek Pietrzyk

koordynator projektów edukacji ekologicznej

Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Zielonki