Społeczne naciski o których mowa to działania Polskiego Klubu Ekologicznego, jego ekspertów i naukowców. To szalenie ważna data w historii naszego miasta oraz Polskiego Klubu Ekologicznego i całego ruchu ekologicznego w regionie. Badania prowadzone przez Akademię Medyczną i Akademię Wychowania Fizycznego w Krakowie, ujawniły liczne przypadki występowania fluorozy nie tylko u pracowników elektrolizy, ale nawet u dzieci zamieszkałych w Skawinie i okolicach. Dopiero na tym etapie rozpoczęła się dyskusja na temat ochrony zdrowia pracowników oraz mieszkańców Skawiny i okolic oraz degradacji środowiska naturalnego. Po kilkudziesięciu latach szkodliwej dla ludzi i środowiska działalności lokalnej społeczności udało się doprowadzić do zamknięcia wydziału elektrolizy w Hucie Aluminium w Skawinie.  

Trochę historii:

Skawińska Huta była jednym ze sztandarowych zakładów wybudowanych w ramach realizowanego w czasach stalinowskich planu 6-letniego. Hutę oddano do użytku  w lipcu 1954 r. Powstała na bazie prymitywnych już wówczas radzieckich technologii, wdrażanych przez inżynierów z huty w Zaporożu, wydzielała w procesie elektrolizy aluminium ogromne ilości zabójczego fluoru. Zapotrzebowanie PRL na aluminium, dla celów strategicznych jak i gospodarczych, stale rosło. Zwiększała się też produkcja skawińskiej huty - z 20 tys. ton w 1955 r. do 55 tys. ton tego metalu w 1980 r. Zatrudnienie w szczytowym okresie obejmowało 2,5 tys. osób. Nacisk na coraz większą produkcję, nie szedł w parze z unowocześnianiem zakładu. Huta skupiała się na produkcji surowcowej, w zbyt małym stopniu próbując zmieniać swój profil produkcji w stronę zakładu przetwórczego. Te same partyjne czynniki, które ulokowały hutę w aglomeracji krakowskiej, metodami cenzorskimi blokowały przed pracownikami i mieszkańcami informacje o szkodliwym oddziaływaniu zakładu na ludzi i otoczenie.

Rekonstrukcja cyfrowa 22 minutowego reportażu z roku 1981 wykonana przez TVP

Reportaż ukazuje społeczną batalię o czyste niebo nad Skawiną, okolicznymi miejscowościami, a także miastem Kraków. Huta Aluminium w Skawinie która została oddana do użytku w 1954 roku, powstała na bazie prostych radzieckich technologii, wydzielała w procesie elektrolizy ogromne ilości toksycznego fluoru. Informacje o tym toksycznym związku oraz o jego szkodliwym oddziaływaniu na ludzi i otoczenie były przez lata skrzętnie ukrywane przed pracownikami i mieszkańcami. Z początkiem 1981 roku, dzięki społecznym naciskom, prezydenta Krakowa oraz ministra hutnictwa, zdecydowano o wygaszeniu działalności wydziału elektrolizy w Skawińskiej Hucie Aluminium.

Zapis konfliktu pomiędzy mieszkańcami Borku Szlacheckiego, a zarządem Huty Aluminium w Skawinie. Spór dotyczy skażeń środowiska naturalnego oraz szkodliwego oddziaływania na zdrowie ludzi zamieszkałych wokół huty, fluoru wodoru, składnika gruzu z wanien elektrolitowych, który wykorzystano do utwardzania okolicznych dróg. Rozmowy z mieszkańcami wsi oraz przedstawicielami huty i naczelnikiem gminy na temat zaistniałej sytuacji. Autor reportażu stawia pytanie, w jaki sposób dopuszczono do skażenia i dlaczego żadna z powołanych do tego instytucji nie zapobiegła nieodwracalnym zmianom w zdrowiu i dobytku okolicznych mieszkańców.

W latach 70. było to już jednak nie do ukrycia. Okolice huty stały się rejonem klęski ekologicznej. Fluor wydzielający się w trakcie elektrolizy oraz odpady poprodukcyjne porzucane na polach i sypane w drogi czyniły spustoszenie. Niezdatna do picia woda, usychające drzewa, coraz więcej stwierdzanych chorób u ludzi dorosłych i deformacji u dzieci spowodowały, że żądania zamknięcia huty stały się powszechne. Po Sierpniu 1980 r., w czasie „Solidarności”, takie żądania zostały postawione publicznie. W sukurs przyszły publikacje w kierowanej przez Macieja Szumowskiego "Gazecie Krakowskiej". Ogromną rolę z likwidacji huty odegrał prof. Władysław Grodziński, założyciel Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z prekursorów ruchów ekologicznych w PRL. Prof. Grodziński forsował konieczność podjęcia decyzji o wyeliminowaniu szkodliwej produkcji w Skawinie jako przewodniczącym Rady Ochrony Środowiska Miasta Krakowa. Wspierany był w tych działaniach przez aktywistów Polskiego Klubu Ekologicznego (sam też należał do grona jego współzałożycieli).

Zdjęcia prezentowane poniżej zostały wykonane na terenie zakładu w roku 2021 r.  

Źródło: OP / nowahistoria.interia.pl / TVPVOD / PSW-PK